Prawo wspólnotowe w UE -2

Traktat nicejski

 

• zwiększył maksymalną liczbę członków Parlamentu Europejskiego do 732;
• powstał nowy system ważenia głosów w Radzie Unii Europejskiej;
• dodał zasadę „jeden sędzia z jednego państwa” w Trybunale Sprawiedliwości UE;
• w skład Sądu Pierwszej Instancji Trybunału UE wchodzić będzie co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego;
• w zakresie prawnych warunków funkcjonowania „wzmocnionej współpracy” zachowano zasadę, aby również po rozszerzeniu UE możliwe było zastosowanie mechanizmu wzmocnionej współpracy już przy zgodzie ośmiu państw, z tym że każde państwo członkowskie ma prawo do niej dołączyć; wyłączono z mechanizmu kwestie dotyczące obronności;
• dotyczące Komisji Europejskiej:

1. wprowadził zasadę „jeden komisarz z jednego kraju” obowiązującą do momentu, kiedy UE będzie miała co najwyżej 27 członków (wcześniej największe państwa miały w Komisji po dwóch członków);
2. wprowadził nowy sposób wyboru członków Komisji Europejskiej;
3. nadał Przewodniczącemu Komisji prawo decydowania o jej organizacji wewnętrznej i o rozdziale zakresu obowiązków między jej członków;
4. po rozszerzeniu UE do więcej niż 27 państw, skład Komisji będzie się opierał na zasadzie równości rotacji, przy czym w Komisji powinno zasiadać mniej członków niż wynosi liczba państw członkowskich UE.

W czasie szczytu w Nicei w 2000 r. przyjęto też Kartę praw podstawowych jako deklarację polityczną, którą poszczególne państwa UE mogły podpisać (nie było to obligatoryjne).

Karta praw podstawowych UE

Karta ta została podpisana na szczycie Rady Europejskiej w Nicei w 2000 r. Jej ratyfikacja nie była obowiązkowa, w związku z czym stanowiła jedynie deklarację polityczną poszczególnych państw.

Traktat lizboński z 2007 r. włączył Kartę do unijnego porządku prawnego – jednak Polska i Wielka Brytania przystąpiły do tzw. protokołu brytyjskiego, zgodnie z którym prawa zawarte w Karcie nie mogą być przedmiotem dochodzenia przed krajowymi sądami ani trybunałami unijnymi. W 2009 r. prezydent Republiki Czeskiej Václav Klaus wynegocjował, że również Czechy zostaną wyłączone spod niektórych zapisów Karty.

Karta zawiera:

• klasyczne prawa osobiste i polityczne;
• prawa o charakterze gospodarczym i społecznym;
• prawa wynikające z rozwoju technicznego i intelektualnego.

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy

Traktat ten został przygotowany w 2003 r. przez Konwent Europejski powołany przez Radę Europejską specjalnie w celu ustanowienia nowego traktatu reformującego UE. Rada Europejska przyjęła niniejszy traktat w Rzymie w październiku 2004 r. Między 2004 a 2006 r. ratyfikował go Parlament Europejski i 18 państw (Litwa, Węgry, Słowenia, Włochy, Grecja, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Austria, Niemcy, Łotwa, Cypr, Malta, Belgia, Estonia i Finlandia – przez parlamenty krajowe – oraz Hiszpania i Luksemburg – w referendach ogólnokrajowych). Francja i Niderlandy odrzuciły traktat w 2005 r. w referendach ogólnokrajowych, co uniemożliwiło wejście w życie Konstytucji dla Europy.

Wybrane postanowienia Konstytucji dla Europy wprowadzone następnie do traktatu lizbońskiego:

• włączenie inicjatywy obywatelskiej do procesu legislacyjnego UE: grupa licząca milion obywateli ma prawo do złożenia wniosku do Komisji Europejskiej w sprawie projektu przepisu prawnego;
• rezygnacja z wprowadzonego w traktacie nicejskim systemu ważonych głosów i zastąpienie go systemem większości kwalifikowanej, w której każde państwo ma siłę jednego głosu;
• nadanie Unii Europejskiej podmiotowości prawnej, czyli m.in. zdolności do podpisywania umów międzynarodowych;
• uznanie prawnej możliwości wystąpienia państwa z UE;
• uczynienie Rady Europejskiej instytucją wewnątrzunijną, z Przewodniczącym wybieranym na dwa i pół roku;
• wprowadzenie Karty praw podstawowych jako obowiązującej w prawie wspólnotowym;
• zwiększenie maksymalnej liczby członków Parlamentu Europejskiego do 750, przy zagwarantowaniu liczby minimum sześciu deputowanych na każde państwo członkowskie.

Traktat lizboński – traktat reformujący Unię Europejską

Traktat ten został podpisany w Lizbonie 13 grudnia 2007 r. Wszedł w życie po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie i Parlament Europejski w grudniu 2009 r. Jednym z efektów jego podpisania jest przekształcenie traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dawnego – z czasów przed traktatem w Maastricht – traktatu rzymskiego) w traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Traktat z Lizbony wprowadził klasyfikację kompetencji UE, która zastąpiła dotychczasowy podział na trzy filary.

Zmiany wprowadzone przez traktat lizboński:

Ustanowienie nowego stanowiska – Wysokiego przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który:

1. pełni jednocześnie funkcję wiceprzewodniczącego Komisji oraz przewodniczy Radzie Ministrów Spraw Zagranicznych;
2. odpowiada za wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz za wspólną politykę obronną UE;
3. łączy dotychczasowe stanowiska Wysokiego przedstawiciela UE ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz Komisarza ds. zagranicznych;
4. jest mianowany przez Radę Europejską większością kwalifikowaną.

Zmiany dotyczące Rady UE:

1. wprowadzenie zasady, zgodnie z którą debata i głosowanie nad projektami aktów prawnych będą odbywać się publicznie;
2. poszerzenie możliwości głosowania kwalifikowaną większością głosów;
3. wprowadzenie od 2014 r. systemu podwójnej większości mającej obowiązywać przy głosowaniach większością kwalifikowaną; aby dany akt został uchwalony, musi zostać poparty przez 55% państw, których ludność nie może jednocześnie stanowić mniej niż 65% mieszkańców całej Unii; tym samym rezygnuje się z zapisanego w traktacie nicejskim systemu ważonych głosów;
4. przyjęcie zasady, że mniejszość blokującą stanowią cztery państwa;
5. uznanie, że jednomyślność jest wymagana w sprawach podatkowych i obronnych.

Zmiany dotyczące Komisji Europejskiej:

1. przedłużenie okresu obowiązywania zasady „jeden komisarz z jednego państwa”;
2. zmiana sposobu jej powoływania.

Zmiany dotyczące Parlamentu Europejskiego:

1. zwiększenie roli PE w procedurze uchwalania budżetu UE;
2. określenie maksymalnej i minimalnej liczby deputowanych państwa członkowskiego (odpowiednio 96 i 6). Liczba ogólna członków Parlamentów ma – oprócz jego Przewodniczącego – wynosić 750 deputowanych.

Zmiany dotyczące Rady Europejskiej:

1. nadanie jej statusu instytucji UE;
2. wprowadzenie nowego stanowiska: Przewodniczącego Rady Europejskiej; jest on wybierany przez Radę Europejską na dwa i pół letnią kadencję (z możliwością jednej reelekcji), przewodniczy jej obradom i reprezentuje ją na zewnątrz; zastępuje tym samym dotychczasowy system rotacyjnego przewodnictwa w Radzie Europejskiej.

Zmiany dotyczące parlamentów krajowych państw członkowskich:

1. wprowadzenie nowej zasady w procedurze legislacyjnej: Komisja ma obowiązek przesłać projekty aktów prawnych objętych zwykłą procedurą prawodawczą do parlamentów krajowych. W ciągu ośmiu tygodni od ich uzyskania mogą one opiniować, czy dany projekt jest zgodny z zasadą pomocniczości (subsydiarności). Każdy parlament krajowy ma siłę dwóch głosów, z tym że w przypadku dwuizbowego parlamentu rozkłada się on po jednym głosie na każdą izbę. W przypadku gdy większość głosów przyznanych parlamentom krajowym zaopiniuje o sprzeczności z tą zasadą, Komisja może odrzucić dany projekt, zmienić go lub podtrzymać. W tym ostatnim przypadku Komisja jest zobowiązana do wydania opinii uzasadniającej. Obie opinie (parlamentów i Komisji) zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą trafiają do Parlamentu Europejskiego i Rady UE, które mogą je uwzględnić podczas głosowań.

Traktat lizboński stworzył prawne podstawy:

• funkcjonowania ustawodawczej inicjatywy obywatelskiej, która przysługuje obywatelom wszystkich państw członkowskich. Zgłoszenie takiej inicjatywy wymaga podpisów miliona obywateli z różnych państw. Projekt taki jest składany do Komisji Europejskiej;
• wystąpienia państwa członkowskiego ze struktur UE;