Prawo wspólnotowe w UE -1

W prawie UE należy rozróżnić prawo pierwotne i prawo wtórne (pochodne), które tworzą tzw. acquis communautaire.

Prawem pierwotnym są traktaty założycielskie (wraz z nowelizującymi je traktatami), jak również traktaty akcesyjne i stowarzyszeniowe oraz prawo międzynarodowe.

Prawem wtórnym (pochodnym) są akty prawne poszczególnych organów i instytucji UE, a także umowy zawierane przez UE oraz państwa członkowskie. Prawo pochodne musi być zgodne z prawem pierwotnym – o jego ewentualnej niezgodności orzeka Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Akty prawa pochodnego dzieli się na:

• akty wiążące: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje;
• akty niewiążące: zalecenia i opinie.

Traktat paryski

Traktat paryski został podpisany w 1951 r. przez sześć państw założycielskich: Belgię, Francję, Luksemburg, Niderlandy, RFN i Włochy. Wszedł w życie w 1952 r.

Utworzył on Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). EWWiS zajmowała się wspólną polityką i kontrolą wydobycia węgla i produkcji stali na terytorium państw członkowskich. Jej organami były: Wspólne Zgromadzenie (parlamentarne), Wysoka Władza, Trybunał Sprawiedliwości, Komisja, Komitet Konsultacyjny (po 1965 r. – Komitet Ekonomiczno‑Społeczny) oraz Kontroler Finansów (późniejszy wspólny Trybunał Obrachunkowy). Traktat został podpisany na 50 lat z możliwością przedłużenia, o ile taką wolę wyrażą państwa członkowskie. Decyzją tych państw EWWiS przestała istnieć w 2002 r., a jej uprawnienia zostały przekazane Wspólnocie Europejskiej.

Traktaty rzymskie

Traktat rzymski o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej został podpisany w 1957 r. przez sześć państw założycielskich: Belgię, Francję, Luksemburg, Niderlandy, RFN i Włochy. Wszedł w życie w 1958 r.

EWG zajmowała się wspólną polityką gospodarczą państw członkowskich. Miała za zadanie zniesienie ceł oraz doprowadzenie do swobodnego przepływu osób, kapitału, towarów i usług oraz do wspólnej polityki handlowej, rolnej, transportowej i energetycznej. W ten sposób EWG działała na rzecz równomiernego rozwoju gospodarczego i podniesienia poziomu życia.

Organami EWG były: Rada Ministrów, Komisja, Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Kontroli (później: Trybunał Obrachunkowy), Zgromadzenie Parlamentarne. Traktat doprowadził do powołania Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Funduszu Społecznego. Ten traktat rzymski został zmieniony i uzupełniony przez Jednolity Akt Europejski, a przede wszystkim – przez traktat z Maastricht i kolejne traktaty nowelizujące.

Traktat rzymski o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratomu) został podpisany w 1957 r. przez sześć państw założycielskich: Belgię, Francję, Niderlandy, Luksemburg, RFN i Włochy. Wszedł w życie w 1958 r.

Euratom ma na celu pokojową współpracę państw związaną z rozwojem energii jądrowej. Na podstawie traktatu we Wspólnocie tej działały następujące instytucje: Rada Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Komitet Kontroli (późniejszy Trybunał Obrachunkowy Wspólnot Europejskich) i Komisja.

Jednolity Akt Europejski

Akt Europejski został podpisany w 1986 r., a wszedł w życie w 1987 r. Wniósł on wiele zmian dotyczących instytucji i procedur obowiązujących we wspólnotach europejskich, rozszerzył zakres ich polityki oraz wprowadził reguły mające umożliwić EWG realizację rynku wewnętrznego.

Zmiany przyjęte w Jednolitym Akcie Europejskim:

• poszerzenie możliwości głosowania kwalifikowaną większością głosów w Radzie Ministrów; wcześniej regulacje zakładały w większym stopniu podejmowanie decyzji jednomyślnie, co czasami doprowadzało do całkowitego ich blokowania we wspólnotach europejskich; przykładem tych ostatnich praktyk była tzw. polityka pustego krzesła wprowadzona przez Francję w celu wymuszenia jednomyślności;
• wprowadzenie procedury kooperacji‑współdziałania bądź współpracy instytucjonalnej między Radą Ministrów a Parlamentem Europejskim; na tej podstawie Parlament Europejski uzyskał prawo wprowadzania poprawek do propozycji przedkładanych przez Radę Ministrów;
• wprowadzenie procedury zgodności zwiększającej kompetencje Parlamentu Europejskiego, który dzięki niej miał prawo udzielenia bądź nieudzielenia zgody na propozycję przedkładaną przez Komisję Europejską;
• powołanie w 1989 r. Sądu Pierwszej Instancji przy Trybunale Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, który rozpatruje skargi osób prawnych i fizycznych;
• przyjęcie zasady, zgodnie z którą Komisja Europejska wprowadza w życie decyzje podejmowane przez Radę Ministrów;
• poszerzenie zakresu wspólnej polityki wspólnot europejskich o sektory: walutowy, społeczny, ochrony środowiska, badań naukowych i rozwoju technologicznego;
• stworzenie prawnych podstaw funkcjonowania Rady Europejskiej jako celu Europejskiej Współpracy Politycznej (wspólna polityka zagraniczna);
• zdefiniowanie jednolitego rynku wewnętrznego jako obszaru bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony wolny przepływ osób, towarów, usług i kapitału (tzw. cztery wolności); określono również datę jego wprowadzenia na rok 1992.

Traktat o Unii Europejskiej – traktat z Maastricht

Traktat o Unii Europejskiej został podpisany w Maastricht w 1992 r. i wszedł w życie w roku 1993 po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie i Parlament Europejski. Jednym z efektów ratyfikowania traktatu z Maastricht było przekształcenie traktatu rzymskiego z 1957 r. o ustanowieniu EWG w Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.

Głównym celem traktatu z Maastricht było przekształcenie trzech Wspólnot Europejskich w Unię Europejską. Poza tym w zakresie instytucji i procedur wprowadził następujące zmiany:

• zmiana nazwy EWG na Wspólnotę Europejską; wszystkie trzy wspólnoty (EWWiS, Euratom, Wspólnota Europejska) stały się częścią nowo powołanej Unii Europejskiej;
• wprowadził procedurę współdecydowania, dzięki której Parlament Europejski ma prawo zawetowania decyzji Rady Unii Europejskiej;
• nadał Parlamentowi Europejskiemu prawo do udziału w mianowaniu oraz odwoływaniu Komisji Europejskiej, a także prawo do udziału w podpisywaniu umów międzynarodowych;
• poszerzył zakres wspólnej polityki WE o sektory: sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, przemysłu, sieci transeuropejskich, ochrony konsumenta, edukacji, młodzieży, ochrony zdrowia, kultury;

• wprowadził obywatelstwo Unii Europejskiej jako równoległe do obywatelstwa państwowego i dał wiele nowych praw obywatelom, m.in.:

1. umożliwia obywatelom UE swobodne poruszania się po całym jej obszarze;
2. gwarantuje obywatelom państw członkowskich UE czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych oraz do Parlamentu Europejskiego w kraju aktualnego zamieszkania, a niekoniecznie w kraju, którego jest się obywatelem;
3. zapewnia ochronę prawną (dyplomatyczną i konsularną) obywatelowi każdego państwa UE przez przedstawiciela każdego innego państwa członkowskiego, w sytuacji gdy państwo, którego jest obywatelem, nie ma przedstawicielstwa dyplomatycznego w kraju trzecim;
4. daje prawo każdemu obywatelowi państwa UE do złożenia skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich UE (ombudsmana);

• stworzył prawne podstawy funkcjonowania:

1. Unii Gospodarczej i Walutowej, mającej na celu wprowadzenie jednolitego rynku wewnętrznego, jednej waluty oraz jednolitej polityki pieniężnej i cenowej;
2. Europejskiego Banku Centralnego, powołanego w 1998 r.;
3. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa; po raz pierwszy państwa członkowskie zobowiązały się prawnie do zrealizowania wspólnej polityki zagranicznej.

Traktat amsterdamski

Traktat ten został podpisany w Amsterdamie w 1997 r. i wszedł w życie po ratyfikacji przez państwa członkowskie UE w 1999 r.

1. W zakresie unijnych praw podstawowych:

• wprowadził możliwość narzucenia sankcji państwu, które nie przestrzega zasad demokracji, praw człowieka, podstawowych swobód i reguł prawa; karą może być nawet pozbawienie prawa głosu w Radzie Unii Europejskiej;
• wprowadził normy prawne umożliwiające Radzie Unii Europejskiej zwalczanie przejawów dyskryminacji na tle orientacji seksualnej, religijnym, pochodzenia etnicznego, wieku, różnicy płci, rasy, kalectwa;
• wprowadził zasadę równouprawnienia kobiet i mężczyzn do fundamentalnych praw UE;
• jako jedno z zadań UE ujął zwalczanie bezrobocia i osiągnięcie wysokiego poziomu zatrudnienia;
• doprowadził do konieczności uwzględnienia zagadnień związanych z ochroną środowiska przy realizowaniu polityk wspólnotowych;
• uznał, że obywatelstwo unijne nie zastępuje obywatelstwa narodowego, a tylko stanowi jego dopełnienie.

2. W zakresie instytucji i procedur:

• dotyczących Rady Unii Europejskiej:

1. wprowadził zasadę, zgodnie z którą Rada musi podać do wiadomości publicznej wyniki swoich głosowań;
2. prowadził zasadę konstruktywnego wstrzymania się od głosu w Radzie, stwarzając tym samym możliwość sprzeciwienia się bez blokowania wprowadzenia decyzji; zachowana została zasada głosowania jednomyślnego w sprawach interesu narodowego;

• dotyczących Parlamentu Europejskiego:

1. mając na uwadze przyszłe rozszerzenie Unii, ograniczył liczbę deputowanych PE maksymalnie do 700 osób;
2. ustalił, że sesje plenarne PE odbywają się co miesiąc w Strasburgu, a sesje nadzwyczajne i posiedzenia komisji – w Brukseli;