Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC)
Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC)
to międzynarodowy traktat przyjęty przez Radę Europy w 1950 roku, który ma na celu ochronę podstawowych praw człowieka i wolności w państwach europejskich. Jest jednym z najważniejszych dokumentów prawnych w Europie, zapewniającym obywatelom możliwość dochodzenia swoich praw przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka (ETPC).
Podstawowe informacje o Konwencji
- Pełna nazwa: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
- Data przyjęcia: 4 listopada 1950 r. w Rzymie
- Wejście w życie: 3 września 1953 r.
- Organ nadzorczy: Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) z siedzibą w Strasburgu (Francja)
- Liczba państw-stron: 46 (wszystkie państwa Rady Europy, poza Rosją, która została wykluczona w 2022 r. po agresji na Ukrainę)
Cel Konwencji
Celem Konwencji jest zagwarantowanie podstawowych praw człowieka, takich jak:
- prawo do życia,
- zakaz tortur,
- zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej,
- prawo do rzetelnego procesu sądowego,
- prawo do prywatności,
- prawo do wolności myśli, sumienia i religii,
- prawo do swobody wypowiedzi i zgromadzeń,
- prawo do skutecznego środka odwoławczego,
- zakaz dyskryminacji.
Konwencja umożliwia każdej osobie, grupie osób lub organizacji składanie skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jeśli uważa, że jej prawa zostały naruszone przez państwo-stronę Konwencji.
Najważniejsze prawa gwarantowane przez Konwencję
| Artykuł | Prawo lub wolność |
| Artykuł 2 | Prawo do życia – Zakaz pozbawiania życia, z wyjątkiem ściśle określonych sytuacji, np. w obronie koniecznej. |
| Artykuł 3 | Zakaz tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania – Absolutny zakaz stosowania tortur. |
| Artykuł 4 | Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej – Zakaz pracy przymusowej, z wyjątkiem np. pracy w więzieniu lub służby wojskowej. |
| Artykuł 5 | Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego – Gwarancja, że nikt nie może być zatrzymany bez podstawy prawnej. |
| Artykuł 6 | Prawo do rzetelnego procesu sądowego – Prawo do uczciwego i jawnego procesu przed niezawisłym sądem. |
| Artykuł 7 | Zakaz karania bez podstawy prawnej – Nie można karać za czyn, który w chwili popełnienia nie był przestępstwem. |
| Artykuł 8 | Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego – Ochrona prywatności, życia rodzinnego, mieszkania i korespondencji. |
| Artykuł 9 | Wolność myśli, sumienia i religii – Każdy ma prawo do swobody wyznania i religii. |
| Artykuł 10 | Wolność wyrażania opinii – Prawo do wolności słowa i wyrażania opinii, ale z możliwością ograniczeń (np. ochrona porządku publicznego). |
| Artykuł 11 | Wolność zgromadzeń i stowarzyszania się – Prawo do organizowania zgromadzeń publicznych i przynależności do stowarzyszeń. |
| Artykuł 12 | Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny – Każdy ma prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. |
| Artykuł 13 | Prawo do skutecznego środka odwoławczego – Gwarancja, że w przypadku naruszenia praw jednostka ma prawo do odwołania się do krajowych organów. |
| Artykuł 14 | Zakaz dyskryminacji – Zakaz nierównego traktowania w korzystaniu z praw Konwencji. |
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC)
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) to organ nadzorczy Konwencji, który rozpatruje skargi obywateli przeciwko państwom-stronom Konwencji. Trybunał ma siedzibę w Strasburgu (Francja).
Kto może złożyć skargę?
- Osoby fizyczne – Każda osoba może złożyć skargę na państwo, które naruszyło jej prawa.
- Grupy społeczne – Organizacje, stowarzyszenia, grupy mogą składać skargi, jeśli ich prawa zostały naruszone.
Warunki przyjęcia skargi
- Skarga może być złożona dopiero po wyczerpaniu krajowych środków odwoławczych.
- Musi dotyczyć naruszenia praw określonych w Konwencji.
- Skarga nie może być oczywiście bezzasadna.
Skutki orzeczeń ETPC
- Obowiązek wykonania wyroku – Państwo, które przegra sprawę, musi wykonać wyrok Trybunału, co może oznaczać odszkodowanie finansowe lub zmianę prawa krajowego.
- Odszkodowania – W wielu przypadkach Trybunał zasądza wypłatę odszkodowań na rzecz skarżących.
Znaczenie Konwencji
- Ochrona praw człowieka – Konwencja chroni obywateli przed arbitralnymi działaniami państwa.
- Podstawa orzeczeń sądowych – Sądy krajowe w państwach-stronach często odwołują się do Konwencji i orzeczeń ETPC w swoich wyrokach.
- Mechanizm kontroli nad państwami – Trybunał monitoruje przestrzeganie Konwencji przez państwa i egzekwuje jej realizację.
- Uniwersalny system ochrony praw człowieka – Konwencja obowiązuje w 46 krajach, a jej wpływ sięga poza Europę.
🔹 Polska a Europejska Konwencja Praw Człowieka
- Polska ratyfikowała Konwencję 19 stycznia 1993 roku.
- Polscy obywatele mogą składać skargi przeciwko Polsce do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
- Przykłady spraw, w których ETPC orzekał przeciwko Polsce, to np. sprawy dotyczące przewlekłości postępowań sądowych, naruszenia prawa do życia prywatnego, czy braku rzetelnego procesu sądowego.
Podsumowanie
Europejska Konwencja Praw Człowieka to najważniejszy dokument dotyczący ochrony praw człowieka w Europie. Dzięki niej obywatele mogą dochodzić swoich praw przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu. Polska jest stroną Konwencji od 1993 roku, a jej przepisy mają wpływ na prawo krajowe i działania instytucji państwowych.
Dół formularza
